Bức tranh mới của thị trường lao động: Vì sao Gen Z không chọn lối cũ?

Gen Z – thế hệ sinh ra trong kỷ nguyên Internet, mạng xã hội và công nghệ số – đang tạo ra một cú dịch chuyển mạnh mẽ trong cách nhìn nhận về công việc. Với họ, đi làm không chỉ là “kiếm lương cuối tháng” mà còn là câu chuyện về tự do, giá trị cá nhân, sự linh hoạt và cảm giác “đáng sống”. Điều này khiến nhiều nghề truyền thống dần mất sức hút, trong khi các công việc mới, thậm chí chưa từng tồn tại cách đây 5–10 năm, lại trở thành “đích đến mơ ước”.

Thực tế cho thấy Gen Z ít trung thành với một công ty lâu dài, sẵn sàng đổi việc nhanh nếu cảm thấy không phù hợp, và không còn đặt nặng khái niệm “ổn định cả đời”. Thay vào đó, họ ưu tiên môi trường cho phép học nhanh, thử nhanh, sai nhanh và sửa nhanh. Công việc hấp dẫn Gen Z vì thế phải đáp ứng ít nhất một trong các yếu tố: linh hoạt thời gian, có không gian sáng tạo, tạo ra thu nhập tương xứng với năng lực, và quan trọng nhất là không khiến họ cảm thấy bị mắc kẹt.

Creator Economy: Khi “làm nội dung” trở thành nghề nghiệp nghiêm túc

Một trong những nhóm công việc hút Gen Z mạnh mẽ nhất hiện nay chính là làm nội dung số. Từ TikTok, YouTube, Instagram cho tới blog, podcast, newsletter – Gen Z nhìn thấy cơ hội kiếm tiền từ chính câu chuyện, góc nhìn và khả năng sáng tạo của bản thân.

Điểm hấp dẫn của lĩnh vực này không chỉ nằm ở thu nhập, mà còn ở cảm giác được là chính mình. Không cần văn phòng, không cần đồng phục, không cần cấp trên giám sát từng phút, người làm nội dung có thể tự xây dựng thương hiệu cá nhân, tự chọn chủ đề và tự quyết định hướng đi. Đặc biệt, với sự hỗ trợ của AI, việc viết kịch bản, dựng video, thiết kế hình ảnh hay tối ưu SEO trở nên dễ tiếp cận hơn bao giờ hết, khiến rào cản gia nhập nghề này thấp hơn rất nhiều so với trước.

Dù vậy, Gen Z cũng sớm nhận ra đây không phải “việc nhẹ lương cao” như tưởng tượng. Sự cạnh tranh khốc liệt, áp lực duy trì sáng tạo liên tục và rủi ro phụ thuộc vào thuật toán khiến công việc này đòi hỏi sự kiên trì, kỷ luật và tư duy dài hạn – điều mà không phải ai cũng sẵn sàng theo đuổi đến cùng.

Công việc liên quan đến AI: Không cần giỏi code vẫn có đất sống

AI đang tái định nghĩa hàng loạt ngành nghề, và Gen Z là nhóm đón đầu xu hướng này nhanh nhất. Tuy nhiên, trái với suy nghĩ phổ biến, phần lớn Gen Z không làm AI theo hướng kỹ thuật cao hay nghiên cứu chuyên sâu. Thay vào đó, họ tham gia vào những công việc “xung quanh AI”.

Các vai trò như viết prompt, tối ưu nội dung bằng AI, xây chatbot bán hàng, tự động hóa quy trình marketing, hay tạo sản phẩm số dựa trên AI đang trở nên cực kỳ phổ biến. Lợi thế của những công việc này là không yêu cầu nền tảng kỹ thuật phức tạp, nhưng lại cần tư duy hệ thống, khả năng thử nghiệm nhanh và hiểu hành vi người dùng – những điểm mạnh của Gen Z.

Điều khiến AI trở nên hấp dẫn với thế hệ trẻ chính là khả năng khuếch đại năng lực cá nhân. Một người bình thường, với sự hỗ trợ đúng cách từ AI, có thể làm được khối lượng công việc trước đây cần cả một team. Điều này tạo ra cảm giác chủ động và “quyền lực cá nhân” – yếu tố rất quan trọng với Gen Z.

Freelancer & công việc tự do: Không còn là lựa chọn phụ

Nếu như trước đây freelance thường bị xem là giải pháp tạm thời, thiếu ổn định, thì với Gen Z, đây lại là một con đường sự nghiệp nghiêm túc. Từ viết lách, thiết kế, dựng video, chạy quảng cáo, dịch thuật cho tới quản lý cộng đồng – Gen Z sẵn sàng làm việc theo dự án, theo giờ hoặc theo kết quả.

Điểm hút lớn nhất của freelance là quyền kiểm soát. Gen Z có thể chọn khách hàng, chọn lĩnh vực, chọn thời gian làm việc và thậm chí chọn mức độ bận rộn. Nhiều người chấp nhận thu nhập không đều để đổi lấy sự linh hoạt và cảm giác làm chủ cuộc sống.

Tuy nhiên, freelance cũng buộc Gen Z phải trưởng thành sớm hơn. Không có lương cứng, không có bảo hiểm sẵn, không có ai nhắc deadline – mọi thứ đều phụ thuộc vào khả năng tự quản lý. Chính điều này tạo ra sự phân hóa rõ rệt: người có kỷ luật và tư duy kinh doanh sẽ phát triển rất nhanh, trong khi người thiếu định hướng dễ rơi vào trạng thái bấp bênh.

E-commerce & kinh doanh online: Gen Z không chỉ đi làm thuê

Một xu hướng rõ rệt khác là Gen Z không còn hài lòng với vai trò nhân viên thuần túy. Họ muốn thử kinh doanh, dù là nhỏ nhất. Bán hàng online, dropship, affiliate, xây shop TikTok, Shopee, Lazada… trở thành lựa chọn phổ biến vì chi phí thấp và khả năng thử nghiệm nhanh.

Gen Z tiếp cận kinh doanh theo cách rất khác thế hệ trước. Họ không bắt đầu bằng mặt bằng hay kho hàng, mà bắt đầu bằng nội dung, dữ liệu và insight người dùng. Thay vì nhập hàng số lượng lớn, họ test bằng video ngắn, livestream, hoặc chạy quảng cáo nhỏ để đo phản ứng thị trường.

Điều hấp dẫn ở kinh doanh online là khả năng “nhân bản kết quả”. Một video viral có thể tạo ra doanh thu gấp nhiều lần công sức bỏ ra, điều mà công việc lương cố định không thể mang lại. Dù rủi ro thất bại cao, Gen Z vẫn sẵn sàng thử, bởi với họ, trải nghiệm và bài học đôi khi còn giá trị hơn tiền bạc trong giai đoạn đầu.

Ngành sáng tạo – thiết kế – trải nghiệm số vẫn giữ sức hút bền bỉ

Thiết kế đồ họa, UI/UX, motion graphic, dựng video, âm thanh số… tiếp tục là những lĩnh vực hấp dẫn Gen Z, đặc biệt là những người có thiên hướng thẩm mỹ và sáng tạo. Trong bối cảnh doanh nghiệp ngày càng chú trọng trải nghiệm người dùng, nhu cầu cho các vị trí này không hề giảm, thậm chí còn tăng.

Gen Z yêu thích những công việc cho phép họ nhìn thấy “sản phẩm cuối cùng” của mình được sử dụng thực tế. Việc một giao diện đẹp hơn giúp tăng chuyển đổi, hay một video tốt giúp thương hiệu lan tỏa mạnh hơn, tạo ra cảm giác đóng góp rõ ràng – điều rất quan trọng với thế hệ này.

Ngoài ra, sự kết hợp giữa sáng tạo và công nghệ, như thiết kế cho sản phẩm AI, game, metaverse hay nền tảng số, mở ra những hướng đi mới, khiến ngành này không bị “bão hòa” như nhiều người lo ngại.

Công việc gắn với giá trị cá nhân & cộng đồng

Một điểm đáng chú ý là ngày càng nhiều Gen Z quan tâm tới những công việc mang yếu tố xã hội, môi trường và cộng đồng. Các lĩnh vực như giáo dục online, sức khỏe tinh thần, phát triển bền vững, dự án cộng đồng, NGO, hay startup giải quyết vấn đề xã hội đang thu hút một bộ phận không nhỏ.

Với Gen Z, làm việc không chỉ để sống, mà còn để thấy mình có ý nghĩa. Dù mức lương có thể không cao bằng ngành công nghệ hay kinh doanh, nhưng cảm giác được đóng góp cho điều gì đó lớn hơn bản thân lại là động lực mạnh mẽ.

Vậy rốt cuộc, công việc nào hút Gen Z nhất?

Không có một câu trả lời duy nhất. Điều Gen Z tìm kiếm không phải là một chức danh cụ thể, mà là một hệ giá trị: tự do, linh hoạt, có cơ hội phát triển, được là chính mình và có khả năng tạo ra thu nhập xứng đáng. Những công việc đáp ứng được hệ giá trị đó, dù tên gọi là gì, đều có sức hút mạnh.

Điểm chung của các công việc đang hút Gen Z là: không phụ thuộc quá nhiều vào bằng cấp truyền thống, có thể học nhanh qua Internet, cho phép thử nghiệm sớm và tạo ra kết quả rõ ràng. Trong bối cảnh thị trường lao động biến động nhanh, Gen Z không tìm “việc ổn định”, mà tìm khả năng thích nghi – và chính điều đó đang định hình lại toàn bộ khái niệm nghề nghiệp trong thời đại mới.